Waarom een nieuw model voor criminaliteitspreventie?
In de jaren na de aanslagen van 9/11 werd het ene wondermiddel na het andere geïntroduceerd om de terroristen buiten Amerika en Europa te houden, legt Bjørgo uit. Dat begon met een militaire aanpak in combinatie met een scala aan veiligheidsmaatregelen. Vervolgens werden Europa en de VS aangevallen van binnenuit. Bjørgo: ”Vanaf toen was terrorisme niet langer een probleem van buitenaf, maar onderdeel van onze samenleving. We konden de militaire maatregelen niet toepassen in onze eigen steden. Zo ontstond het inzicht dat terrorisme in onze samenlevingen vooral een criminaliteitsprobleem vormt en niet zozeer van de krijgsmacht. Hier was criminaliteitspreventie op zijn plaats.”
Wie is Tore Bjørgo? Tore Bjørgo is een Noorse politiewetenschapper en universitair docent. Zijn onderzoeksinteresses omvatten racisme, neofascisme, jeugdbendes, jeugdcriminaliteit en terrorisme. Hij schrijft ook boeken, vorig jaar verscheen Preventing crime. A holistic approach. Hierin beschrijft Bjørgo hoe zijn model voor criminaliteitspreventie effectief kan worden toegepast op diverse vormen van criminaliteit, van woninginbraken tot criminele jeugdbendes, georganiseerde criminaliteit en terrorisme. |
Er ontstond discussie over de verschillende benaderingen, schetst Bjørgo. “Sommigen vonden dat we stevig moesten optreden tegen de terroristen, dit was het terrein van inlichtingendiensten, ondervraging en gevangenschap. Anderen pleitten voor beschermende maatregelen, voorkomen dat jongeren radicaliseren en vervallen in extreem gewelddadig gedrag. Tussen 2006 en 2008 was deradicaliseren het toverwoord. Tegenwoordig zoeken Europa en Amerika, hun heil in counter-narrative, een tegenverhaal voor de online propaganda die groeperingen zoals ISIS verspreiden via de sociale media.”
‘Deradicaliseren en informeren is belangrijk, maar er moet zoveel meer gebeuren’
Iedere nieuwe benadering wordt steeds gepresenteerd als dé oplossing, maar volgens Bjørgo geven ze een eenzijdig beeld. “We moeten toe naar een uitvoeriger, holistische benadering,” vindt hij. “Deradicaliseren en informeren is belangrijk, maar er moet zoveel meer gebeuren. Immers, ideologie is niet de enige reden waarom mensen zich aansluiten bij een groepering, sommigen hebben behoefte aan vriendschap, bescherming of spanning. Om deze complexe problemen het hoofd te bieden, hebben we een uitgebreide gereedschapskist nodig met daarin elementen van diverse benaderingen.”
Door het raadplegen van alle benaderingen die hij kon vinden, stelde Bjørgo zijn preventiemodel voor terrorisme samen. Hij destilleerde 9 verschillende mechanismen. (zie kader onderaan) Gaandeweg besefte hij dat dit model niet alleen bruikbaar was voor terrorisme, maar voor verschillende soorten criminaliteitsproblemen. Bjørgo: “Met dit model wil ik professionals stimuleren om verder te denken: hoe kunnen we een holistische benadering gebruiken voor een specifiek probleem? Hoe kunnen we een bredere groep partijen betrekken die ieder zijn eigen middelen tot zijn beschikking heeft? Denk aan ouders, onderwijzers, politiemensen, mensen in publieke functies, religieuze leiders en gevangenismedewerkers.”
Hoe brengt dit allesomvattende model de partijen bij elkaar rondom het probleem?
“Het is te gebruiken bij complexe criminaliteitsproblemen,” geeft Bjørgo aan. “In plaats van dat je uit de tas haalt wat er als eerste uit tevoorschijn komt, kun je ook bekijken hoe je de beschikbare bronnen kunt gebruiken. Hoe kun je de partijen systematisch inzetten, dat hun inspanningen op een effectieve manier samenvloeien? Het kan ons ook helpen om mogelijkheden voor preventie te zien. Mensen zijn vooral geneigd om te zien waar zij zelf goed in zijn. De politie grijpt naar politiemaatregelen, sociaal werkers naar sociale ingrepen. Dit model helpt de samenwerking tussen de verschillende instanties verder op weg. Het helpt ieder zijn eigen rol te zien ten opzichte van de samenwerkingspartners.”
‘Een maatregel is wat we doen en een mechanisme is hoe het werkt'
Een complexe interventie brengt automatisch ook een coördinatieprobleem met zich mee. Er zijn veel verschillende partners bij betrokken met ieder een eigen aanpak. In sommige Europese landen bestaan gevestigde samenwerkingsverbanden. Zo is er in Denemarken de SSP-aanpak (School, Sociale dienst en Politie). Een samenwerking binnen elke gemeente, die zich richt op criminaliteitspreventie door leerlingen te helpen die dreigen te ontsporen. Noorwegen heeft dit model goeddeels gekopieerd, daar bestaat ook een structuur die de politie, gemeente, school en andere partijen helpt om informatie te delen, strategieën te ontwikkelen en acties te coördineren.
Bjørgo: “Voordeel van zo’n samenwerkingsstructuur is dat de verschillende partijen een langdurige relatie met elkaar aangaan en dat zij onderling vertrouwen opbouwen. Tegen de tijd dat er iets ernstigs gebeurt, zijn de kinderziektes in de samenwerking opgelost.”
Hoe bent u gekomen tot die 9 preventieve mechanismen?
“Ik maak een onderscheid tussen mechanismen en maatregelen. Een maatregel is wat we doen en een mechanisme is hoe het werkt, die heb ik benoemd om het proces inzichtelijk te maken. Ik had uiteindelijk wel 7 of 15 mechanismen kunnen beschrijven. Echter, ze moeten voldoende onderscheidend zijn en tegelijkertijd verklaren hoe de belangrijkste soorten maatregelen werken en van toepassing zijn op de verschillende vormen van criminaliteit.”
‘Verstoren’ is een van de mechanismen. Die kun je toepassen met heel verschillende maatregelen, zoals inbraak of terrorisme. Je kunt vroeg ingrijpen, bijvoorbeeld tijdens de voorbereidingen of in de beginfase van een terroristische aanval, om te voorkomen dat die kan worden uitgevoerd. Hoe eerder je terroristen kunt stoppen, des te kleiner het risico en des te lager de kosten. Echter, stop je hen te vroeg, dan kunnen ze niet worden vervolgd en is er de kans dat ze later weer een poging wagen. De politie geeft er de voorkeur aan om terroristen te stoppen wanneer ze de strafrechtelijke grens hebben overschreden, zodat vervolging en opsluiting mogelijk zijn. Dit brengt ons op een ander preventief mechanisme, neutraliseren van de dader, oftewel iemand beletten om een criminele handelingen te verrichten.
‘Burgers waarderen het dat de politie respectvol met hen omgaat’
Als het gaat om voorkomen dat potentiele strijders daadwerkelijk terroristen worden, stopt Bjørgo geradicaliseerde jongeren liever voordat ze naar Syrië vertrekken. Dan hebben ze nog niets illegaals gedaan. De Noorse professor vindt verstoren in een vroeg stadium het meest effectief. Langdurige opsluiting kost veel geld. Daarbij, deze mensen raken beschadigd door wat hen daar te wachten staat en hun families lijden eronder. Als ze eenmaal die grens over zijn, dan is er veel schade. Bjørgo: “Overtuig jongeren om niet af te reizen naar Syrië. Echter, deze zachte benadering zal in veel gevallen niet werken, waardoor een steviger aanpak noodzakelijk kan zijn.”
Welke ontwikkeling op gebied van criminaliteitspreventie neemt u waar?
De afgelopen 20 jaar kiest de politie voor veel slimmere benaderingen, merkt Bjørgo op. Neem de huidige ontwikkelingen rond voorkomen van geweld bij demonstraties. Voorheen kon de politie hardhandig optreden, wat veel haat uitlokte en veel jonge mensen radicaliseerden. Tegenwoordig handelt de politie in veel Europese landen vanuit de overtuiging dat mensen het recht hebben op vrije meningsuiting. De relatie met de demonstranten is veel constructiever. In Oslo bijvoorbeeld, helpt de politie om demonstraties te faciliteren en is er beperkt aanwezig. Ze communiceert met de organisatoren en voorziet hen van hesjes, zodat zij zelf voor de veiligheid kunnen zorgen. Alleen als dit niet werkt grijpt de politie krachtig in, maar dat komt zelden meer voor. Diezelfde aanpak geldt ook voor rechts-extremistische, uiterst linkse of voor radicale islamitische bewegingen.
Bjørgo: “In Oslo is deze aanpak zeer succesvol. Het bespaart veel politiecapaciteit, is goedkoop, effectief, het reduceert conflicten in de samenleving en het versterkt het vertrouwen in de politie. Burgers, maar ook veel militante extremisten in Noorwegen, waarderen het dat de politie respectvol met hen omgaat. Dit verhoogt de status van de politie. Niet dat alles nu perfect is, soms zie ik nog steeds slecht politiewerk door vooringenomen en discriminerende politiemensen. Maar ik zie ook goede politiemensen die de burgers met respect tegemoet treden.” <<
9 mechanismen van criminaliteitspreventie
|