Een voorbeeld van een goede Nederlandse aanpak van criminele families die onderzoeker Hans Moors onderzocht, speelt zich af in een middelgrote stad waarvan hij de naam niet noemt. De eerste cruciale factor voor het succes van deze aanpak is dat alle partijen vanuit het sociale en het veiligheidsdomein rond de tafel zitten. De ‘zachte’ kant, waaronder scholen, zorg en gezinscoaches, maar ook de ‘harde’ zoals het parket en politiemensen uit de wijk en de recherche. Iedereen aan tafel is zich bewust van wat in een dergelijk verband wel of niet kan. Gegevens uitwisselen, samen optrekken, strafrechtelijke onderzoeken combineren met interventies in het sociale domein. Het spreekt immers niet voor zich.
Hans Moors is partner van advies- en onderzoeksbureau EMMA (Experts in Media en Maatschappij). Eerder werkte hij als afdelingshoofd bij het voormalige IVA Beleidsonderzoek en Advies van Tilburg University en was hij lector Integrale Veiligheid aan Avans Hogeschool. Hij doet al ruim 20 jaar onderzoek in het werkveld van politie, justitie en gemeenten. Deels gaat zijn werk over trust, fear & feel issues in buurten en wijken, deels over thema’s die gerelateerd zijn aan ondermijnende (georganiseerde) criminaliteit, zoals illegale wapenhandel, drugs, radicalisering, (ambtelijke) corruptie, sociale media en high impact crimes, en intergenerationele criminaliteit. |
Iedereen kent vanuit de praktijk de families zo goed, tijdens een overleg hoeven geen namen te vallen om te weten over wie het gaat. Vervolgens verdeelt de groep zich en kunnen de professionals nader overleggen en informatie delen op basis van convenanten. Een ander onmisbaar component van deze werkwijze, is dat er al zo’n 4 jaar een ijzersterke projectleider op de bok zit. Eentje die het klappen van de zweep kent en die het volledige vertrouwen heeft van alle partijen. Ten slotte geniet deze club professionals bestuurlijke back-up. Mocht het onverhoopt eens niet lekker lopen, dan kunnen ze rekenen op de steun van de burgemeester.
Moors: “De samenwerkingspartners richten zich vanuit een enorme bezieling op heel ingewikkelde families.” Een van de medewerkers zei tegen hem: “Dit is een caseload voor het leven. Voor de rest van mijn carrière kom ik niet van deze gezinnen af, want ik zie nu de kinderen al de foute kant op gaan.”
In een criminele familie zijn familieleden actief betrokken bij georganiseerde vormen van criminaliteit. De kinderen groeien dikwijls op in een criminele cultuur, waarin het doodnormaal is om geconfronteerd te worden met geweld of afwezige ouders, vanwege een gevangenisstraf of een afrekening. Vrouwen zijn net zo crimineel actief als de mannelijke familieleden, maar met andere activiteiten. Denk aan stiekem opslaan van geld of criminele handelswaar. Beslist geen sinecure, want een beetje succesvolle organisatie krijgt een cash maandinkomen niet in een kamer geperst.
Een clan verschilt in 2 hoofdopzichten van een criminele familie. Ten eerste valt een clan erg terug op zijn eigen vermeende historische waarde van de familie, cultuur en etniciteit. Ons omringende landen kampen onder andere met oprukkende Koerdisch-Libanese, Vietnamese en Georgische clans die wijken overnemen.
‘Je haalt iemand uit het systeem, maar de familie gaat gewoon verder’
Daarnaast bestaan clans uit breed vertakte families, waardoor de structuur ervan oogt als een ingewikkeld molecuul. Een clan kan internationaal opereren. De Ndrangheta is een multinational van honderden families. De top van de clanleden in Australië en Canada komen nog steeds vergaderen bij het kapelletje op de berg in het Zuid-Italiaanse Calabrië en de Italiaanse mores blijven voorop staan.
Een criminele levenswijze gaat in deze families van generatie op generatie. Tijdens zijn onderzoek in Noord-Brabant, vond Moors families die al 5 generaties actief zijn in de georganiseerde criminaliteit. Kinderen in deze gezinnen hebben geen zicht op hoe het anders kan en ze zien hun ouders er niet bij horen in de maatschappij. Dat is een sterk sentiment, benadrukt Moors. “Ik hoor criminelen zeggen: ‘De samenleving moet ons niet, dus wij moeten de samenleving ook niet’.” Vergeet niet dat er ook een heel dik belegde boterham verdiend kan worden met veel vormen van criminaliteit. Daar kunnen kinderen al vrij jong mee beginnen. Een vaste bijbaan in een drugsnetwerk levert al gauw een inkomen op waarmee een adolescent flink wat respect kan afdwingen.
Operatie Alfa rondom een familie uit Oss, toont aan hoe moeilijk het is om vanuit het Nederlandse rechtssysteem een familieverband te benaderen als criminele organisatie. Onze manier van opsporen, vervolgen en straffen, is gericht op het individu en dat werkt juist niet zo goed bij familiesystemen. Moors: “Je haalt iemand uit het systeem en die bestraf of immobiliseer je, maar de familie gaat gewoon verder. Deze gezinnen zijn erin gespecialiseerd om het gat weer op te vullen en hier komen de vrouwen vaak in beeld.” Overigens, niet ieder familielid is (even) crimineel. Je kunt niet zomaar onschuldigen oppakken, omdat er ook schuldigen in de familie zitten.
Hoe effectief is Nederland in het aanpakken van de georganiseerde criminaliteit? Moors is niet erg onder de indruk, hij vraagt zich af: de Brabantse recherche besteedt ongeveer twee derde van zijn capaciteit aan drugscriminaliteit, maar hoeveel echte kopstukken uit deze branche hebben we in de afgelopen 10 jaar gevangen? “We staan nog niet eens aan het begin van het in de greep krijgen van dit probleem.”
‘Ik denk niet dat een crimineel een minuut minder slaapt om al deze initiatieven’
Afpakken van crimineel geld is machtig ingewikkeld. Die zaken volgen na de strafzaak. Als een Holleeder-achtige strafzaak zo’n 7 jaar duurt, dan komt er nog een ontnemingszaak achteraan die net zo lang duurt. Moors: “Ik geef het je te doen om dat vol te houden, goede overdrachten te organiseren tussen zaaksofficieren, en de zaak dan ook nog te winnen. In de tussentijd verdient de familie er nog een heleboel geld bij.”
Verder klinkt er volgens Moors veel geronk rondom ondermijning, de paraplu waar de activiteiten van criminele families ook onder worden geschaard. We hebben 10 Regionale Informatie- en Expertisecentra, het Strategisch Beraad Ondermijning en nu ook de Jeronimus Academy of Data Science in Den Bosch, dat aan de slag gaat met georganiseerde criminaliteit. “Jongens, lees de verslagen van Van Traa uit 1996, toen was al duidelijk in welke situatie we terecht gingen komen”, verzucht Moors. “Nu doen we nog eens dezelfde rituele dans. Ondertussen denk ik niet dat een crimineel in de gevangenis van Vught een minuut minder slaapt om al deze initiatieven. Omdat ze niet in hun bedrijfsvoering of netwerk worden aangetast. Want kom niet aan hun familie, verblijfplaats of inkomstenstroom.”
Moors heeft zo zijn eigen kijk op het aanpakken van criminele families. In de gevangenis ziet hij gevangenen die stijf staan van de stress. Op de lange termijn is het geen interessant leven, vindt hij. “Op de zerken van het kerkhof kun je narekenen dat de meeste leden van criminele families niet ouder worden dan 45 jaar. Ook degenen die een natuurlijke dood sterven. Dus zouden we daar niet wat mee kunnen doen?”
‘De families zitten om de haverklap bij de huisarts voor tranquilizers’
Doordring de jongeren ervan dat kiezen voor het criminele pad, naast strafrechtelijke vervolging, ook staat voor een stressvol en kort leven. Informeer hen over het effect van langdurige stress op het hoofd en lichaam, maar ook op het kunnen aangaan van relaties. Leer ze wat een kind wat ze nodig heeft om stevig in het leven te staan. “Een gemiddelde boef luistert beter naar zijn huisarts dan naar de wijkagent”, weet Moors. “De families die ik met Toine Spapens beschreef, zitten om de haverklap bij de huisarts voor tranquilizers en de hele voorraad pammetjes. Misschien een beetje flauw advies, maar we zullen toch die kant op moeten, want op de huidige wijze gaan we the war on drugs niet winnen.”
Moors stelt voor om het frame breder te trekken dan het strafrecht. Drugs vormen ook een maatschappelijk gezondheidsprobleem. “Trimbos en Jellinek zijn geen strafrechtelijke instellingen, maar driekwart van onze drugsproblematiek wordt daar weggewerkt. Niet door politie en justitie. Ik geloof meer in de lange, zachte, integrale en systeemgerichte aanpakken en minder in ‘we proberen de grote boef te pakken en misschien lukt het’.” Leer de families kennen, adviseert Moors. “Leer de structuren lezen waarin ze hun werk doen en waarin ze zich senang voelen. Kijk naar de lange termijn, want dit is carrièrecriminaliteit. Een levensloop verander je niet met een enkele interventie.” <<
Wil je meer weten over criminaliteit binnen familienetwerken? Lees dan het webdossier van het CCV. Dat bevat ook een integrale werkwijze om criminaliteit binnen familienetwerken aan te pakken. Een stappenplan begeleidt professionals in 5 stappen naar een integrale aanpak, van het opvangen van eerste signalen naar onderzoeken en weten wat er aan de hand is, naar beleidsontwikkeling, uitvoering en voortzetten van de aanpak. |